Franz kafka overleden

door Allard van Gent

Midden jaren negentig vat de Duitse literatuurwetenschapper Reiner Stach het plan op een groot opgezette Kafka biografie te schrijven. S. Fischer Verlag gaat akkoord. In verschijnt het eerste deel, zes jaar later deel twee en in sluit Stach zijn mammoetproject af. De biografie telt ruim pagina’s.

Reiner Stach studeerde filosofie, wiskunde en literatuurwetenschap. Wanneer hij in met de Kafka-biografie begint, is het voor hem al duidelijk dat die uit drie delen zal bestaan. Hij gaat bewust met deel twee van start. Er zou in de toekomst immers nog materiaal uit de nalatenschap van Kafka’s vriend Max Brod kunnen opduiken en over de eerste periode van Kafka’s leven is geen uitvoerige correspondentie voorhanden. Dagboeken zijn er volgens Stach waarschijnlijk wel geweest, maar Kafka heeft ze vermoedelijk zelf vernietigd. Dus vangt de biografie midden in het leven van Kafka aan. Het is de fase waarin zijn belangrijkste werken tot stand komen. ‘Dat kwam goed over bij het publiek. De mensen wilden weten hoe Der Process en Die Verwandlung zijn ontstaan. Dat staat in het middelste deel. De lezers hebben de volgorde dus niet als gebrek gezien, maar als een prachtige toegang tot de biografie’, vertelt Reiner Stach tijdens mijn bezoek aan zijn woning in Berlijn. Vo

Kafka voor beginners, gevorderden en opnieuw-beginners

Kafka voor beginners, zo luidt de bescheiden titel van de biografische schets over de grote Tsjechisch-Duits-Joodse schrijver van Willem van Toorn die onlangs bij Athenaeum – Polak & Van Gennep is verschenen. Kafka voor beginners, ik wist niet dat die er waren, beginners in Kafka. Volgens mij hoef je maar één zin van de grootmeester uit Praag te lezen en je bent verkocht. Eén zin, en dan wil je alles van die man lezen. Eén zin: ‘Iemand moest Josef K. belasterd hebben, want zonder dat hij iets kwaad gedaan had, werd hij op een ochtend gearresteerd,’ de fameuze opening van Het Proces natuurlijk. Of, net zo beroemd: ‘Toen Gregor Samsa op een morgen uit onrustige dromen ontwaakte, ontdekte hij dat hij in zijn bed in een monsterachtig ongedierte was veranderd.’ Maar mijn all-time favourite is toch: ‘Er staat een portier voor de Wet.’ Simpeler – en dreigender – kun je het niet maken.

Ik besta uit literatuur

Even in vogelvlucht een schets van zijn leven. Franz Kafka werd geboren op 3 juli in Praag, in een familie van Joodse afkomst. Thuis werd Duits gesproken en de jonge Franz ging dan ook naar een Duitse lagere school en naar het Duitstalige Altstädter Gymnasium. Op de universiteit koos hij, na een paar maanden


Kafka-biografie met karakter

Literatuurwetenschapper Reiner Stach heeft zijn duizelingwekkende Kafka-biografie voltooid. Het laatste deel gaat over de jeugdjaren en leest als een roman. Op voorbeeldige wijze laat Stach zien hoe het geweest moet zijn om Franz Kafka te wezen.

Achttien jaar lang heeft hij eraan gewerkt, waarvan hij een deel zelfs mede heeft gefinancierd door online te pokeren. En het boek ligt er dan toch maar: de driedelige Kafka-biografie van Reiner Stach, waarvan het afsluitende deel nu is verschenen, en die ongetwijfeld nog lange jaren als standaardwerk zal gelden.

Over Kafka () zijn hele bibliotheken volgeschreven, maar vreemd genoeg bestond er nog geen goede biografie in zijn eigen taal, het Duits. Kafka's jeugd was in de jaren vijftig uitgebreid beschreven door Klaus Wagenbach, die zelfs nog mensen had geïnterviewd die de schrijver persoonlijk hadden gekend. En er was een goede Engelstalige biografie van Ernst Pawel, The Nightmare of Reason uit Maar van het vele biografisch onderzoek dat sindsdien in vaktijdschriften is verschenen, bestond nog geen synthese: alsof niemand zijn vingers durfde te branden aan het leven van een schrijver die eigenlijk nauwelijks leek te hebben geleefd.

Reiner Stach is als literatuurwetenschapper gepromoveerd op Kafka en

Breed spectrum

Pawel toont verder aan dat Kafka na zijn puberteit helemaal niet zo wanhopig en ongelukkig was als hij zich later wenste te herinneren. Allemaal prachtige correcties op het officiële Kafka-beeld.

Maar daarin zit niet de sterkte van deze sympathieke levensbeschrijving. Dat is Pawels brede spectrum, het is de oppervlakte van het politieke en culturele podium waarop hij Kafka laat groeien. Het decor blijft vrijwel onveranderd Praag en zo hoort het.

Een van de eerste studies die ik over Kafka in handen kreeg was, lang geleden, een beduimeld exemplaar van Jan Molitor dat in was verschenen onder de titel Asmodai in Praag, Franz Kafka, zijn tijd en zijn werk. Jan Molitor is het pseudoniem van dr. Aimé van Santen, een taalgeleerde met een - zeker zo belangrijk - Tsjechische achtergrond. Molitor had het niet op Brod die hij Broderij en Broddelen verweet. Molitors voornaamste klacht was dat wel breeduit werd geschreven over de invloed van Dante, Kleist, Hebel en desnoods van Tolstoi op Kafka's werk, maar dat de geografische en maatschappelijke achtergronden waaruit Kafka's werk ontstond mistig bleven. Er moest meer uit bestaande bronnen worden geput, literatuur over Oostenrijk en Tsjechoslowakije moest worden geraadpleegd. Praag moest worden blootgele

Kafka

Direct bestellen

Franz Kafka is tegenwoordig een van de bekendste namen uit de westerse literatuurgeschiedenis. Maar wie was hij in zijn eigen tijd in Praag?

‘Ik heb geen literaire interesse, maar bestá uit literatuur, ik ben niets anders en kan niets anders zijn,’ schreef Franz Kafka aan zijn verloofde Felice Bauer. Kafka geldt als een van de belangrijkste schrijvers van de twintigste eeuw, met wereldberoemde werken als Het proces en Het slot. Schrijven was zijn bestaan, dat voor hem meer betekende dan een voltooid werk. In Kafka laat Safranski zien wat schrijven voor een leven kan betekenen, hoe alles eraan ondergeschikt kan worden gemaakt, welke uitdagingen en momenten van geluk eruit voortvloeien en welke inzichten zich openen op deze existentiële grens. Maar ook hoe vertwijfeld hij kon zijn, zo schreef hij in zijn testament dat al zijn werk vernietigd moest worden. Safranski vertelt op de hem kenmerkende wijze over de geluksmomenten die Kafka ervaart aan zijn bureau en over momenten waarop de wereld hem volkomen vreemd lijkt

Lees meer